افزایش جمعیت سالمند در ایران چالش‌های تغذیه‌ای تازه‌ای ایجاد کرده که اغلب پنهان و تدریجی‌اند؛ از کم‌آبی مزمن و کاهش دریافت پروتئین تا مصرف بالای نمک، شکر و چربی‌های ناسالم که کیفیت زندگی، استقلال و سلامت جسمی و روانی سالمندان را تهدید می‌کنند. پرداختن به این موضوع نیازمند ترکیبی از آگاهی‌بخشی، سیاست‌گذاری و پشتیبانی خانوادگی و اجتماعی است.
چرا تغذیه سالمندان متفاوت است
با افزایش سن، نیازهای تغذیه‌ای تغییر می‌کند: متابولیسم پایه کاهش می‌یابد، حجم عضلانی کم می‌شود، جذب برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی سخت‌تر می‌گردد و مشکلات دهان و دندان یا مصرف داروها بر اشتها و دریافت مایعات تاثیر منفی می‌گذارد. بنابراین «سیر شدن» کافی نیست؛ برنامه غذایی سالمندان باید تمرکز ویژه‌ای روی پروتئین کافی، تامین کلسیم و ویتامین D، فیبر و مقدار مناسب آب داشته باشد تا از سوءتغذیه و افت عملکرد جلوگیری شود.
نکات کلیدی تغذیه‌ای برای سالمندان
- تامین مایعات: بسیاری از سالمندان احساس تشنگی کمتر دارند یا داروها موجب افزایش دفع می‌شوند؛ توصیه می‌شود روزانه حداقل ۶ تا ۸ لیوان مایعات مصرف کنند و برای افزایش رغبت، آب را با تکه لیمو، خیار یا نعناع طعم‌دار کنند؛ سبزیجات آبدار (گوجه، خیار، کاهو) نیز بخشی از نیاز آبی را تامین می‌کنند.
- پروتئین و کالسیوم روزانه: یک لیوان شیر یا ماست کم‌چرب، یک عدد تخم‌مرغ (ترجیحاً یکی زرده) و یک بخش کوچک ماهی یا مرغ در روز کمک‌کننده است؛ برای کلسیم حداقل دو لیوان شیر یا ماست روزانه و در صورت نیاز مکمل ویتامین D طبق نظر پزشک توصیه می‌شود.
کاهش نمک، شکر و چربی به شیوه‌ای عملی
برای کاهش نمک می‌توان از آبغوره، لیمو ترش و سبزی‌های معطر استفاده کرد و مصرف کنسروها، ترشی‌ها و تنقلات شور را محدود نمود. شکر و نوشیدنی‌های صنعتی باید به حداقل برسند؛ به‌عنوان معادل شیرین، میوه‌های خشک یا مقدار بسیار محدود عسل قابل استفاده‌اند. روش‌های پخت سالم مانند بخارپز، فرپز و آب‌پز جایگزین سرخ‌کردن شده و حذف چربی‌های قابل‌دید از گوشت توصیه می‌شود.
راهکارهای عملی برای مراقبان و خانواده‌ها
- وعده‌های کوچک، مغذی و منظم آماده کنید؛ غذاهای نرم و پوره‌شده مثل سوپ، حلیم و فرنی برای کسانی که مشکل جویدن دارند مناسب‌تر است.
- در صورت محدودیت مالی، پروتئین را با تخم‌مرغ، حبوبات و لبنیات تأمین کنید؛ ترکیب حبوبات با غلات کیفیت پروتئین را افزایش می‌دهد و اقتصادی است.
نشانه‌های هشداردهنده و زمان مراجعه به پزشک
کاهش ناگهانی وزن، ضعف مفرط، تکرر یا کاهش ادرار، یبوست مزمن، تپش یا سرگیجه و افت توانایی عملکرد روزمره از نشانه‌های سوءتغذیه و کم‌آبی هستند و در این موارد لازم است سریعاً به پزشک یا تیم بهداشت محلی مراجعه شود.
سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی مورد نیاز
برای پاسخگویی به بحران تغذیه سالمندان لازم است: آموزش هدفمند مراقبان، گسترش برنامه‌های تغذیه‌محور در مراکز بهداشتی و سالمندان، توزیع بسته‌های غذایی غنی‌شده در گروه‌های کم‌درآمد و ایجاد خطوط مشاوره تغذیه تلفنی یا آنلاین برای خانواده‌ها اجرا شود تا پیشگیری و درمان به‌موقع امکان‌پذیر گردد.
تغذیه سالمندان، سرمایه‌ای جمعی است؛ اقدام‌های ساده خانوادگی همراه با سیاست‌های حمایتی می‌تواند از بروز مشکلات جدی سلامت و افزایش هزینه‌های درمانی جلوگیری کند و استقلال و کیفیت زندگی سالمندان را بهبود بخشد.
آرزو سمیعی، یکی از روزنامه‌نگاران پرشور و متعهد مجله خبری است که با نگاهی دقیق و تیزبین، به پوشش مسائل اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد. او با تخصص در حوزه‌هایی مانند حقوق زنان، محیط زیست و آموزش، همواره در تلاش برای آگاهی‌بخشی و ایجاد تغییرات مثبت در جامعه است.