چرا دیدن کنسرت بهنام بانی در لس‌آنجلس جشن است اما همان کنسرت با نام دیگری در تهران به «سازش» یا «سفیدشویی» متهم می‌شود؟ مناقشه بر سر کنسرت خیابانی لغوشده همایون شجریان نشان می‌دهد اختلاف‌نظرها درباره موسیقی دیگر فقط سلیقه‌ای نیست؛ این اختلاف بارِ سیاسی و هویتی پیدا کرده و نحوه قضاوت‌ها درباره کنسرت‌ها را دوقطبی کرده است.
ریشه‌های تقابل؛ چرا شادی مردم به صحنه جنگ تبدیل می‌شود؟
رویارویی میان مخالفان و موافقان برگزاری کنسرت در ایران از چند عامل تغذیه می‌شود: کشمکش هویتی میان پروژه‌های سیاسی و مطالبات عمومی، نگرانی از «عادی‌سازی» وضع موجود توسط منتقدان خارج‌نشین، و همزمان گارد گرفتن در برابر هر رفتاری که به‌نظر یکی‌ها نوعی همراهی با رژیم تلقی می‌شود. از سوی دیگر، بخش قابل توجهی از این واکنش‌ها متکی بر فرض و برچسب است نه واکاوی دقیق شرایط؛ نتیجه اینکه لذتِ سادهِ تماشای موسیقی به نشانه‌گیری سیاسی تبدیل می‌شود.
پیامدهای اجتماعیِ این دوگانه‌سازی
دو اثر منفی ملموس دارد: اولاً، رفتارهای قضاوت‌محور و تعمیم‌دهنده اعتماد اجتماعی را تضعیف می‌کند و فضا را برای همدلی و گفتگو نامناسب می‌سازد؛ ثانیاً، فضای فرهنگی را به مکانی برای مسابقه جایگاه‌یابی سیاسی بدل می‌کند که هنرِ مستقل و تجربه‌های جمعی را تضعیف می‌کند. در چنین وضعیتی، هنرمند و مخاطب هر دو آسیب می‌بینند: یکی با برچسب‌زنی و دیگری با محروم شدن از حق انتخاب و لذت.
چگونه می‌توان اختلاف را کم‌رمق کرد؟
- تفکیک حوزه‌ها: لازم است بین اقدام فرهنگی (اجرای هنری، رونق فرهنگی، حق انتخاب مردم) و سیاستگذاری رسمی تمایز روشن ایجاد شود تا هر کنش فرهنگی بطور خودکار به معنای حمایت از خط سیاسی خاص تعبیر نشود.
- گفتگو و فضای شفاف: ایجاد فضای گفت‌وگو میان فعالان فرهنگی، مخاطبان داخل کشور و دیاسپورا درباره چارچوب‌های اخلاقی و عملی برگزاری رویدادها می‌تواند از جنجال کاسته و به راه‌حل‌های مشترک منجر شود.
راه‌حل‌های عملی برای کاهش تنش
ایجاد «کدهای اخلاقی» فرهنگی قابل توافق میان نهادها و جامعه مدنی، اطلاع‌رسانی شفاف درباره اهداف و چارچوب رویدادها، و احترام به حق انتخاب مخاطب (چه در داخل و چه در خارج) می‌تواند از تبدیل شادی و هنر به ابزار تقابل جلوگیری کند.
جمع‌بندی
مسئله کنسرت شجریان یا استقبال از بانی فراتر از نام‌ها و چهره‌هاست؛ این یک آزمون اجتماعی است برای اینکه آیا می‌توانیم مرز معقولی میان هنر و سیاست بکشیم، حق لذت بردن افراد را محترم بشماریم و در عین حال نقد و مطالبه‌گری سیاسی را هم حفظ کنیم. اگر نتوانیم این تمایز را ایجاد کنیم، هر جشن و هر کنسرت به میدانی برای منازعه تبدیل خواهد شد و در نهایت همه بازنده‌اند — هنرمند، مخاطب و جامعه فرهنگی.
آرزو سمیعی، یکی از روزنامه‌نگاران پرشور و متعهد مجله خبری است که با نگاهی دقیق و تیزبین، به پوشش مسائل اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد. او با تخصص در حوزه‌هایی مانند حقوق زنان، محیط زیست و آموزش، همواره در تلاش برای آگاهی‌بخشی و ایجاد تغییرات مثبت در جامعه است.