با توجه به کاهش محسوس بارندگی‌ها و محدودیت فزاینده منابع آبی در استان‌های جنوبی کشور، وزارت جهاد کشاورزی رویکردی جدید در برنامه‌های تولیدی اتخاذ کرده است. بر این اساس، کشت برنج به عنوان یک محصول پرآب در این مناطق محدود شده و الگوی جدید کشت، متناسب با شرایط اقلیمی هر استان، به آن‌ها ابلاغ شده است تا از کشت محصولات با نیاز آبی بالا در مناطق دچار تنش آبی جلوگیری شود.
در سال‌های اخیر، اقلیم ایران با چالش جدی کاهش بارندگی و گسترش خشکسالی مواجه بوده است. در این میان، تداوم کشت محصولاتی نظیر برنج در استان‌های جنوبی که از دیرباز با محدودیت منابع آبی دست و پنجه نرم می‌کرده‌اند، فشار مضاعفی بر منابع زیرزمینی و سطحی آب وارد آورده است. در حالی که استان‌های شمالی کشور به دلیل اقلیم مساعد و بارندگی نسبتاً کافی، از دیرباز قطب‌های تولید برنج بوده‌اند، توسعه بی‌رویه کشت این محصول در مناطق کم‌آب جنوبی، نه تنها توجیه اقتصادی و زیست‌محیطی ندارد، بلکه به یک تهدید جدی برای امنیت غذایی و پایداری منابع آبی کشور تبدیل شده است. در چنین شرایطی، تغییر بنیادین در الگوی کشت و جایگزینی محصولات کم‌آب‌بر، یک ضرورت انکارناپذیر است که تعلل در اجرای آن می‌تواند پیامدهای ناگواری برای محیط زیست و معیشت کشاورزان به همراه داشته باشد. برنج، با نیاز آبی بالای خود، در حالی در بسیاری از استان‌های جنوبی کشت می‌شود که این مناطق با بحران کم‌آبی دست و پنجه نرم می‌کنند. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، گفت‌وگویی با اکبر فتحی، معاون امور برنامه‌ریزی و اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، انجام شده است.
اکبر فتحی در این مصاحبه، با اشاره به سهم تولید برنج در استان‌های شمالی و جنوبی و برنامه‌های وزارتخانه برای مدیریت کم‌آبی، اظهار داشت: عمده تولیدات کشاورزی داخلی، به ویژه در زمینه برنج، در استان‌های شمالی کشور، به خصوص گیلان و بخش‌هایی از مازندران، صورت می‌گیرد. میزان بارش در این استان‌ها در حال حاضر در محدوده نرمال قرار دارد، اما استان‌های جنوبی و سایر مناطقی از کشور با مشکل جدی کمبود بارندگی مواجه هستند. بر این اساس، برنامه‌های تولیدی وزارت جهاد کشاورزی به طور مستقیم با میزان آب تخصیص یافته از سوی وزارت نیرو مرتبط خواهد بود.
وی در ادامه افزود: وزارت نیرو برای شش ماهه نخست سال جاری، حدود ۲۴ میلیارد مترمکعب آب به بخش کشاورزی تخصیص داده است. هرچند رایزنی‌ها برای اصلاح این میزان که به نظر سختگیرانه می‌آید، در حال انجام است، اما واقعیت این است که کشور با پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی مواجه است. بر همین اساس، معاونت‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی، بازنگری جامع در برنامه‌های تولیدی را آغاز کرده‌اند تا با شرایط جدید سازگار شوند.
فتحی با تاکید بر لزوم تطبیق الگوی کشت با شرایط آبی موجود، تصریح کرد: الگوی کشت جدید، با در نظر گرفتن دقیق شرایط آبی و اقلیمی هر استان، تدوین و به استانداری‌ها ابلاغ شده است. وزارت نیرو نیز این الگوی جدید را دریافت کرده است تا در تخصیص آب در آینده با چالش مواجه نشویم. بر این اساس، کشت محصولاتی که نیاز آبی بالایی دارند، مانند برنج، در استان‌هایی که با کمبود شدید آب روبرو هستند، محدود شده و در الگوی کشت آن‌ها، محصولاتی با نیاز آبی کمتر جایگزین شده است. این تغییر رویکرد، با هدف حفظ منابع آبی ارزشمند کشور و تضمین پایداری تولید در بلندمدت صورت می‌گیرد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به اولویت تامین امنیت غذایی کشور، افزود: در شرایطی که با کاهش تولید داخلی مواجه شویم، بخشی از نیازهای غذایی کشور از طریق واردات تامین خواهد شد. منابع ارزی لازم برای واردات محصولات کشاورزی تخصیص یافته و معاونت بازرگانی وزارتخانه، برنامه‌های تامین از طریق واردات را در دستور کار خود قرار داده است. وی تاکید کرد: امنیت غذایی به معنای تامین غذای مورد نیاز جامعه است، و اگرچه اولویت با تامین از منابع داخلی است، اما در شرایط خاصی مانند سال جاری که با وضعیت نامساعد اقلیمی روبرو هستیم، برای جلوگیری از کمبود مواد غذایی، ناگزیر به واردات بخشی از کالاهای اساسی خواهیم بود.
فتحی در پایان، در پاسخ به سوالی درباره ممنوعیت کشت برنج یا سایر محصولات کشاورزی در استان‌ها با توجه به کاهش بارندگی و ذخایر آبی، توضیح داد: این محدودیت‌ها به صورت مستقیم به استان‌ها ابلاغ نشده است، بلکه در قالب الگوی کشت جدید اعمال می‌شود. استان‌هایی که با کمبود آب بیشتری مواجه هستند، در الگوی کشت ابلاغی برای آن‌ها، کشت محصولاتی با نیاز آبی کمتر در نظر گرفته شده است و محصولاتی با نیاز آبی بالا مانند برنج، در الگوی کشت این استان‌ها گنجانده نشده است. استانداری‌ها نیز با همکاری سایر سازمان‌های مرتبط، موظف به نظارت دقیق بر اجرای این الگو و اطمینان از انطباق کشت محصولات با شرایط اقلیمی استان هستند. این رویکرد هوشمندانه، ضمن حفظ تولید در مناطق با شرایط مناسب، از هدررفت منابع آبی در مناطق کم‌آب جلوگیری خواهد کرد و به پایداری بخش کشاورزی در بلندمدت کمک خواهد نمود.