تهران، شهری در بند ترافیک و آلودگی، طرح جدیدی را برای مدیریت جریان خودروها به اجرا می‌گذارد. کاهش ازدحام و آلودگی هوا، خواسته اصلی شهروندان تهرانی است که در نظرسنجی‌ها به وضوح دیده می‌شود. در همین راستا، ایجاد مسیر ویژه برای خودروهای حمل و نقل عمومی با ظرفیت بالا در ساعات پیک، در بزرگراه همت آغاز شده است.
بر اساس مصوبات شورای عالی ترافیک، ایجاد کریدور اختصاصی حمل و نقل سریع در مسیرهای شرقی-غربی تهران تصویب شده و شهرداری تهران مسئولیت اجرای آن را بر عهده دارد. این طرح به ایجاد خطوط HOV منجر شده است.
خطوط HOV، تنها به خودروهای با تعداد سرنشین مشخص اجازه تردد می‌دهند. هدف، کاهش حجم ترافیک، تشویق به استفاده از خودروهای اشتراکی و بهبود کیفیت هواست. در برخی کلان‌شهرهای جهان، وسایل نقلیه برقی یا هیبریدی حتی با یک سرنشین می‌توانند از این خطوط استفاده کنند. این سیستم در شهرهایی مانند لس‌آنجلس، نیویورک و دبی با موفقیت اجرا شده و اکنون بخشی از بزرگراه همت را دربرگرفته است.
**آزمون طرح HOV در بزرگراه همت: آیا راهی به سوی کاهش ترافیک است؟**
در گام نخست، بخش غربی بزرگراه همت، از صیاد شیرازی تا منطقه ۲۲، به عنوان مسیر آزمایشی انتخاب شده است. این طرح در آینده به کل بزرگراه همت و سپس دیگر شهرهای ایران گسترش خواهد یافت. شایان ذکر است که این مسیرها در طرح جامع ترافیکی تهران نیز پیش‌بینی شده‌اند.
با توجه به اختلال ترافیکی ناشی از ایستگاه‌های متعدد در مسیرهای BRT، خطوط HOV فاقد ایستگاه هستند و تنها خودروهای عمومی نظیر تاکسی، ون، مینی‌بوس و شاتل‌های پر سرنشین مجاز به حرکت در آن می‌باشند. گسترش این طرح به بزرگراه‌های مدرس و صیاد شیرازی نیز در مراحل بعدی بررسی خواهد شد. نظارت بر تردد خودروها از طریق دوربین‌های مداربسته انجام می‌شود.
بحث‌های مطرح شده پیرامون پولی شدن این مسیرها توسط مسئولان شهری رد شده است. آنها اعلام کرده‌اند که این خطوط فاقد جداسازی فیزیکی هستند و تنها با علائم هشدار دهنده و دوربین‌ها، تردد خودروهای تک‌سرنشین در ساعات پیک ممنوع و جریمه خواهد شد.
**حدود ۶۰ درصد خودروهای شخصی در ساعات پیک ترافیک بزرگراه همت تک سرنشین هستند.**
**اجرای طرح HOV در ساعات پیک صبح (۶ تا ۹) و عصر (۱۶ تا ۱۹)**
در این طرح، یک خط تردد در بزرگراه همت به حمل و نقل عمومی اختصاص می‌یابد. علاوه بر خطوط موجود، خطوط شاتل تاکسی با مبدا و مقصد مشخص نیز تعریف خواهد شد. این طرح برای منطقه ۲۲ که با کمبود حمل و نقل عمومی روبروست، بسیار مهم بوده و به اتصال آن به شبکه حمل و نقل عمومی شهر کمک می‌کند.
آمارها نشان می‌دهند که حدود ۶۰ درصد خودروهای بزرگراه همت در ساعات پیک، تک سرنشین هستند. هدف، جایگزینی خودروهای تک سرنشین با خودروهای عمومی پر سرنشین در یک خط ویژه در ساعات پیک است.
در مرحله اول، این طرح در محدوده خیابان جنگلبان تا بزرگراه مدرس اجرا می‌شود و تردد در این خط بدون جداکننده فیزیکی و با استفاده از دوربین و تابلوهای هشدار دهنده کنترل خواهد شد. انتظار می‌رود سرعت تردد در این مسیر به دلیل عدم وجود ایستگاه بیشتر باشد.
این طرح، تجربه موفقی در بسیاری از شهرهای جهان داشته و حتی گاهی تا دو خط به خودروهای پر سرنشین اختصاص داده می‌شود. در طرح HOV بزرگراه همت، در ساعات غیر پیک، همه خودروها می‌توانند از این مسیر استفاده کنند، اما در ساعات پیک، تنها خودروهای عمومی پر سرنشین مجاز به تردد هستند.
مسئولان شهری با پذیرش احتمال افزایش ترافیک در سایر خطوط، هدف اصلی طرح را کاهش استفاده از خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش آلودگی هوا عنوان می‌کنند. آنها بر ضرورت فرهنگ‌سازی و ترغیب شهروندان به استفاده از حمل و نقل عمومی تأکید دارند.
اجرای این طرح با تأیید شورای عالی ترافیک کشور صورت می‌گیرد و خط زرد کشیده شده در بخشی از بزرگراه همت، تنها برای آگاهی‌رسانی اولیه به شهروندان بوده و نصب دوربین‌های نظارتی و تکمیل زیرساخت‌ها برای اجرای کامل طرح ضروری است.
انتخاب بزرگراه همت به عنوان محور آزمایشی این طرح، با توجه به ترافیک سنگین آن، مورد سؤال است. همچنین، سرنوشت طرح BRT در این بزرگراه و دلایل عدم استفاده از اتوبوس‌های BRT به جای تاکسی و ون، از دیگر سؤالات مطرح شده می‌باشد.
