فاجعه خونهای آلوده: ردپای تلخ فقر و بی‌توجهی در سیستم سلامت ایران
سال‌های ابتدایی دهه شصت، آغاز فاجعه‌ای هولناک در تاریخ بهداشت و درمان ایران بود. واردات کنسانتره فاکتور هشت آلوده از فرانسه، هزاران بیمار هموفیلی را به دام ویروس HIV انداخت. این رویداد غم‌انگیز که به “تراژدی خونهای آلوده” شهرت یافت، نه تنها سلامت بسیاری را قربانی کرد، بلکه نقطه عطفی در شناخت و شیوع ایدز در کشور محسوب می‌شود. اول دسامبر، روز جهانی ایدز، فرصتی برای یادآوری این زخم عمیق بر پیکره سلامت ایران و بررسی کاستی‌های گذشته است.
در گفتگویی با آقای احمد قویدل، مدیرعامل کانون هموفیلی ایران، به بررسی ابعاد این فاجعه می‌پردازیم. آقای قویدل، ماجرای ورود این فرآورده‌های آلوده را شرح دهید.
آقای قویدل: استفاده از عبارت “فروش خونهای آلوده” نادرست است. خون وارد نشده بود، بلکه محموله‌های آلوده کنسانتره فاکتور هشت از شرکت فرانسوی مریو، در سال‌های 1361 و 1363 وارد کشور شدند. این داروها در فرانسه تولید و به ایران صادر شده بودند.
در آن زمان، آیا سیستم بهداشتی کشور از آلودگی این داروها آگاه بود؟
آقای قویدل: ایدز در آن زمان بیماری ناشناخته‌ای بود و عوارض آن سال‌ها بعد ظاهر شد. رئیس سازمان انتقال خون در سال 1367، برای اولین بار در جلسه هیئت دولت، از ورود ایدز به ایران خبر داد، در حالی که سال‌ها قبل از طریق این فرآورده‌ها وارد کشور شده بود. پیش از آن نیز احتمالا موارد نادیده‌گرفته‌شده‌ای از بیماری وجود داشت.
سکوت عمیقی بر این فاجعه حاکم شد تا اینکه در اوایل دهه هفتاد، خانم فروکس، نماینده شرکت فرانسوی، در نامه‌ای به وزیر بهداشت، از ورود ناخواسته داروهای آلوده خبر داد. با این حال، مدیرکل وقت دارو، ادعای شیوع ایدز در ایران را رد کرد. در حالی که امکان آزمایش این داروها پس از تولید وجود نداشت و بررسی اسناد ارائه شده از سوی شرکت فرانسوی به طور دقیق انجام نشده بود.
آیا شرکت مریو از آلودگی داروها آگاه بود؟
آقای قویدل: بله. در آن زمان، برخی مراکز خون و پلاسما، خون را از مردم می‌خریدند که این امر، احتمال آلودگی فرآورده‌ها به ویروس ایدز را افزایش می‌داد. مقامات آمریکایی، روشی برای از بین بردن ویروس ایدز در فرآورده‌های خونی با حرارت دادن کشف کردند و این روش را با فرانسه به اشتراک گذاشتند. اما شرکت مریو، به جای استفاده از این روش، داروهای آلوده را به ده کشور دیگر، از جمله ایران، صادر کرد. این نشان از دو بی‌مسئولیتی بزرگ از سوی شرکت فرانسوی دارد: عدم رعایت اصول دریافت خون از افراد سالم و صادرات داروهای آلوده بدون اطلاع‌رسانی.
اولین قربانی چه کسی بود؟
آقای قویدل: پسری شش ساله هموفیلی که در اثر دریافت این فرآورده آلوده، به ایدز مبتلا شد و متاسفانه جان خود را از دست داد.
و پیگیری قضایی؟
آقای قویدل: طرح شکایت بیماران هموفیلی در سال 1376، پس از شیوع هپاتیت C در میان این بیماران، آغاز شد. نقش رهبری در پیگیری این پرونده بسیار مهم بود. نامه یک پدر که دو فرزند هموفیلی خود را به خاطر این فرآورده‌ها از دست داده بود، باعث اقدامات جدی برای رسیدگی به پرونده شد. در نهایت، دادگاه رای به پرداخت غرامت مادی و معنوی به بیماران داد. تقریبا 250 نفر به ایدز مبتلا شده بودند و حدود 200 نفر نیز جان خود را از دست داده بودند. دولت غرامت این بیماران را پرداخت کرد. این در حالی است که کشورهای دیگر نیز این فرآورده‌ها را دریافت کرده بودند و برخی از آن‌ها نیز غرامت دریافت کردند.
امکان پیگیری غرامت از شرکت مریو در حال حاضر وجود دارد؟
آقای قویدل: متاسفانه، با گذشت زمان، پیگیری این موضوع در سطح بین‌المللی دشوار شده است.
نقش این فاجعه در افزایش آگاهی عمومی؟
آقای قویدل: این رویداد، به رغم تلخی‌اش، باعث افزایش آگاهی جامعه نسبت به ایدز و کاهش انگ اجتماعی علیه مبتلایان شد. باید بر انتقال جنسی ایدز به‌عنوان عامل اصلی گسترش این بیماری تاکید کنیم و آموزش‌های لازم را به جوانان ارائه دهیم.
